Dost olacaq, seviləcək, hörmət bəslənəcək insanda axtarılan bir çox əsas xüsusiyyətlər vardır. Fədakarlıq, həssaslıq, incə düşüncə tərzi, mərhəmət, ağıl, diqqət, dürüstlük, vəfa və ya sədaqət kimi... Bu xüsusiyyətlərin hər birinin qarşı tərəfdə yaratdığı fərqli-fərqli təsirləri vardır. Əlbəttə ki, hər bit insan dost olacağı şəxsin bu gözəl xüsusiyyətlərin hər birinə mükəmməl şəkildə sahib olmasını istəyir. Ancaq bəzən də bu xüsusiyyətlərin hər hansı birinin əksikliyinə də o qədər əhəmiyyət verilməyə bilər.
Şəxsin gözəl xüsusiyyətlərindən biri də, digər istiqamətlərdə əksikliklərini örtəcək və aradan qaldırmağa çalışmasıdır. Və ya müəyyən müddətdən sonra bu yöndəki əksikliklərin düzələcəyinə ümid edərək, bəzi çatışmazlıqları görməzlikdən gəlmək lazımdır. Ümumiyyətlə insan, dost olacağı şəxsdə axtardığı bu xüsusiyyətlərdən lazım gəldikdə imtina edə bilər.
Ancaq əsas olan bəzi xüsusiyyətlər də vardır ki, dost olacaq insanda mütləq olması lazımlı, heç vaxt imtina edilməyəcək və çatışmazlığı göz ardı edilməyəcək dərəcədə vacibdir. Bir insan, demək olar ki, bütün sahələrdə mükəmməl xüsusiyyətlərə sahib olsa da, vacib bir xüsusiyyətin əksik olması, o insanla “dərin dostluq bağlarının qurulmasına” ciddi əngəl törədə bilər. Bu vacib xüsusiyyətlərdən biri də , “inam”dır.
Allah Quranda, Cənnətə qəbul edilən möminlərin ilk olaraq eşidəcəkləri sözün “Oraya sağ-salamat və xatircəmliklə daxil olun!” şəklində olacağı bildirmişdir. Bu da insanların ən vacib ehtiyaclarından birinin, “özlərinin təhlükəsiz hiss edəcək və inam duyduqları insanları əhatəsində olmaları” olduğunu göstərməkdir. Bu səbəbdən dünya həyatında da, insanlar fitrət olaraq, demək olar ki hər yerdə əsas olaraq ciddi şəkildə “inam axtarışı”ndadırlar.
Oturacaqları evi, yaşayacaqları səmti, işləyəcəkləri yeri, gedəcəkləri məktəbi seçərkən, nəzərə aldıqları ən əsas şərtlərdən biri, hər zaman mütləq “təhlükəsizliyin təmin edilməsi”dir. Bütün həyatlarını bu istiqamətdə yönləndirərkən, əlbəttə ki, dostlarını seçərkən də ən diqqətli olduqları mövzulardan biri də yenə “inamın olması”dır.
Bir insanın başqası ilə “dost olması”; “bütün həyatını, qüsur və əksiklikləri ilə, gözəllikləri ilə, nemətləri ilə və bütün açıqlığı ilə, dürüstcə o insana da açması”deməkdir. Həqiqi dostluq, “heç bir sirr saxlamadan, tədbir alma və ya gizlətmək məcburiyyəti hiss etmədən, içdəki ən dərin duyğulara qədər, heç yerdə əngəl qoymadan, həmin şəxsi sirdaş” etməkdir. Dolayısı ilə dost olacaq insanın qarşı tərəfi o şəkildə inandırmalıdır ki, qarşı tərəfin ağlıdan heç vaxt, “Belə edərsəm nə deyər?”, “Bu fikrimi necə qarşılayar?”, “Məni səhv başa düşərmi?”, “Yanlışlarımı öyrəndikdən sonra mənə olan sevgisi, hörməti azalarmı?” kimi sualların meydana gəlməməlidir.
Qarşıda bir gün, xüsusi ilə də hər iki tərəfin mənfəətləri toqquşduqda, bu şəxslərdən biri, heç vaxt qarşı tərəfin sədaqətsizliyindən, vəfasızlığından şübhə və narahatlıq keçirməməlidir. Hər nə olursa olsun, illərlə görüşməsələr belə, ölənə qədər bir daha danışmaq imkanları olmasa da, qəlbdə yaşanan səmimi sevgi və dostluqda heç bir dəyişiklik olmamalıdır. Əleyhində müxtəlif danışıqlar aparılsa, mənfi situasiyalar olsa, bunlara qarşılıq açıq sübutlar göstərilsə belə, bunların həmin şəxsə heç bir təsiri olmamalıdır.
Bir birindən fərqli insanlar arasında belə inamın meydana gəlməsi isə əlbəttə ki, ancaq “səmimi Allah qorxusu və dərin iman” nəticəsində mümkün ola bilər. Dünyada bunun xaricində iki insan arasında həqiqi və sağlam dostluq anlayışının qurulması imkansızdır. İnsanların bir-birilərini sevmələri, bəyənmələri, sədaqət göstərmələri və ya inam bəsləmələri, yalnızca müəyyən mənfəət ortaqlıqlarından qaynaqlanır. Bu mənfəətlərdəki ən kiçik dəyişiklik isə, sevgi, dostluq və inam iddialarının da bir anda ortadan qalxmasına səbəb olar.
Ancaq əgər iki insan dostluqlarını imana əsaslanan inam üzərində qurmuşlarsa, belə vəziyyətlə əsla qarşılaşmazlar. İnama əsaslanan həqiqi dostluq, dünya həyatında insanlara bəxş edilən ən böyük nemətlərdən biridir. İnsanın sanki özü ilə qarşılaşarcasına, bir başqa yanında da eyni rahatlığı, eyni inamı yaşaması çox böyük nemətdir.
Dolayısı ilə dost olacaq insanda “inam” axtarışı içərisində olmaq, insanlar üçün vacib amillərdən biridir. Bir çox insan gözəl xüsusiyyətlərə sahib olsa da, digər tərəfdən inam bəsləniləcək kimi bir şəxsiyyət nümayiş etdirmədiyi müddətdə, iman şüurunda olan insan üçün bu şəxs, “təmkinli olması lazım olan” bir insandır. Əgər bir insan, özünə qarşı təmkinli olunmamasını, yanında rahat olunmasını, səmimi olunmasını istəyirsə, bunun üçün ən lazımlı ehtiyacın, qarşı tərəfə “inam yaratmaq olduğunu” bilməlidir.
Digər gözəl xüsusiyyətlərini daha da artıraraq; məsələn, çalışqansa daha da çalışqan, mərhəmətlisə daha da mərhəmətli və ya incə düşüncəlisə daha da incə düşüncəli olmağa çalışaraq, bu vəziyyətin dəyişməsi mövzu bəhsi deyil. Bunun üçün ilk əvvəl etməsi lazım olan, “Necə inam bəslənilən insan ola bilərəm?” deyə düşünmək və bunun üçün əlindən gələni əsirgəməməlidir.
İnamlı olan insanın ən əsas xüsusiyyətlərindən biri, Allahdan dərin hörmət ilə qorxub çəkinməsi və Allaha ürəkdən, qarşılıqsız bir imanla sevgi və bağlılıqla iman etmiş olmasıdır. Allahın rızasını, dünyanın heç bir mənfəətinə dəyişməməsidir. Allahın sevgisini qazanmaq üçün dünyanın hər cür çətinliyinə heç tərəddüd etmədən sinə gərməsidir. Allahın hər hansı əmrini həyata keçirərkən əsla zəiflik göstərməməsidir. Belə bir əxlaqa sahib olan insan, nəfsini sanki tərk etmişdir. Allah rizası üçün sevdiklərini, dostlarını hır zaman öz nəfsinin önündə tutur.
Özünü təmizə çıxarmağın arxasınca qaçmaz. Hər zaman qarşı tərəfi haqlı çıxaran, xətanı, yanlışı özü üstlənib, qarşı tərəfi qoruyan bir əxlaq göstərir.
Dolayısı ilə inam yaratmaq istəyən insan, birinci mütləq “nəfsini tərk etmiş olmalı”dır. Nəfs sevgisini tərk etmədən, tam olaraq inam bəsləniləcək insan xüsusiyyəti göstərməsi qeyri mümkündür. Hər zaman nəfsinin əsiri olan insan, heç kəs ilə əsl dost ola bilməz. Çünki “sevdiyi və dost olduğu insanmı, yoxsa öz nəfsimi?” deyə bir seçim qarşısında qaldıqda, hər zaman qarşı tərəfi qoyub mütləq özünü seçər. Nəfsini məmnun etməkdən əsla qurtula bilməyəcəkdir.
Belə ki, dünya həyatında “səmimi dostluqlar qurmaq”, “həqiqi dostluğun gözəlliyini yaşamaq” istəyən hər insan, bu haqda dərindən düşünməli, əxlaqını bu istiqamətdə bir daha gözdən keçirməlidir. “İnam axtarışı”nın əsas ehtiyac olduğu və bir insanın başqasında, imandan sonra axtaracağı xüsusiyyətlərdən birinin olduğu əsla unudulmamalıdır. Problemi başqa yerdə axtarmaqdansa, əsil ehtiyacın “inam” olduğunu nəzərə almalıdır.
Necə ki Quranda, Cənnətə daxil olan möminlərin, orada “sağ-salamat və xatircəmliklə daxil olmalarını” bildirmiş, dünya həyatında da bu üstünlüyün əldə edilməsi üçün nə qədər vacib olduğu cəhətdən başa düşülməsi yönündən çox hikmətlidir: